Obraz działalności oraz sytuację trzeciego sektora w Małopolsce prezentuje raport Małopolskiego Obserwatorium Rozwoju Regionalnego pt. „Organizacje pozarządowe w województwie małopolskim”.

Profil organizacji pozarządowych

Funkcjonowanie organizacji pozarządowych wpisuje się w struktury życia obywatelskiego każdego demokratycznego kraju. Spora część organizacji pozarządowych działa w środowisku lokalnym, np. na poziomie dzielnicy bądź gminy, a zasięg niektórych obejmuje cały kraj. W Małopolsce funkcjonuje 13 459 organizacji pozarządowych różnego szczebla i rodzaju, co plasuje ją na 3 miejscu po Mazowszu i Wielkopolsce.

Zarówno w Polsce, jak i w Małopolsce najwięcej jest organizacji, które swój profil opierają na działalności sportowej, turystycznej, hobbystycznej i rekreacyjnej. To 29 % badanych. Kolejna grupa, 13 % w Małopolsce, to organizacje związane z ratownictwem i bezpieczeństwem, w tym ochotnicze straże pożarne, Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, TOPR, WOPR i podobne. Podobną ilość stanowią organizacje, których trzonem jest kultura, sztuka i tradycja.

Liczebnie najwięcej organizacji pracuje na terenie Krakowa - 4767, następnie w powiecie krakowskim (970 organizacji) i nowosądeckim (680 organizacji). Listę zamyka powiat dąbrowski (171 organizacji). W ciągu ostatnich 5 lat w Małopolsce przybyło organizacji pozarządowych, przede wszystkim fundacji - aż 794 nowe podmioty, oraz stowarzyszeń (wraz z ochotniczymi strażami pożarnymi) - 535 nowych podmiotów.

Organizacje pożytku publicznego

Organizacje pozarządowe, które uzyskały w sądzie status pożytku publicznego, tworzą organizacje pożytku publicznego. Aż 68% wszystkich zarejestrowanych w Małopolsce organizacji pożytku publicznego stanowią stowarzyszenia. Drugą podstawową formą prawną są fundacje (31% organizacji). Ponadto w Małopolsce funkcjonują organizacje działające na mocy umowy państwo-kościół – 0,9%, federacje i związki stowarzyszeń – 0,4% oraz przedsiębiorstwa społeczne – 0,1%.

Liczebność organizacji pożytku publicznego w powiatach województwa małopolskiego waha się od 2 w powiecie proszowickim po 293 w Krakowie. W 49 gminach nie odnotowano żadnej organizacji pożytku publicznego. Najliczniejsze organizacje pożytku publicznego to te, które działają na rzecz osób niepełnosprawnych (188 badanych organizacji), dzieci i młodzieży (115 organizacji) oraz wspierające i upowszechniające kulturę fizyczną (112 organizacji). Kolejną najliczniej reprezentowaną sferą działalności jest kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, którą prowadzi 106 organizacji.

Kto działa w NGO’sach?

Organizacje pozarządowe (ang. Non-Government Organization, NGO) słyną w dużym stopniu z działalności wolontaryjnej. Spośród badanych organizacji w 2020 r. wolontariatem wykazało się 477 podmiotów, czyli 60% wszystkich organizacji pożytku publicznego. Około 30% organizacji, przeważnie tych dużych, zatrudnia pracowników na etatach. Liczba osób zatrudnionych w organizacjach pożytku publicznego w Małopolsce przekracza 6800 osób, ale ta liczba stanowiła zaledwie 0,7% wszystkich zatrudnionych w województwie małopolskim w 2020 r.

Łącznie do organizacji pozarządowych w Małopolsce należy około 68 tys. członków będących osobami fizycznymi i 584 członków z grupy osób prawnych. W porównaniu z 2019 rokiem spadek w przypadku członków - osób fizycznych wyniósł 11%, a osób prawnych aż 39%.

Skąd organizacje pozarządowe czerpią środki do życia?

Głównym źródłem przychodu dla organizacji pożytku publicznego w Małopolsce są środki pochodzące z nieodpłatnej działalności pożytku publicznego, obejmujące m.in. darowizny, dotacje, środki z 1% podatku – 584,2 mln zł. Z tego źródła czerpie 746 organizacji, z czego aż 99% największych organizacji o kwocie przychodu co najmniej 1 mln zł.

Z tytułu 1% podatku dochodowego małopolskie organizacje pożytku publicznego uzyskały w 2020 r. wsparcie w wysokości 53,3 mln zł. Takim przychodem wykazało się 666 organizacji, tj. 83% tych, które złożyły sprawozdania. W 2019 r. takich organizacji było 707, wówczas stanowiły 89% całego zbioru sprawozdawców.

Pozostałe przychody to kwoty z odpłatnej działalności pożytku publicznego, np. opłaty pobierane od uczestników i odbiorców oferowanych form wsparcia – 76,9 mln zł, przychody finansowe z przeprowadzanych operacji finansowych, np. odsetek bankowych – 8,9 mln zł oraz pozostałe, uwzględniające przychody nie mieszczące się w żadnej z pozostałych kategorii, np. ze sprzedaży środków trwałych lub nieruchomości – 73,5 mln zł.

Fundusze europejskie dla trzeciego sektora

Jedną z form wsparcia finansowego, z której korzystają organizacje pozarządowe są środki z funduszy europejskich. Jednakże w okresie 2014-2020 aplikowało o nie tylko 30% organizacji biorących udział w ankiecie, w tym 39% organizacji zarejestrowanych w miastach i 27% zlokalizowanych na obszarach wiejskich.

Najbardziej aktywne są organizacje deklarujące działalność na forum międzynarodowym (44% spośród nich podjęło działania w kierunku pozyskania funduszy europejskich) i organizacje o zasięgu regionalnym, wojewódzkim – 41%. Najczęściej organizacje pozarządowe składały wnioski do Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój.

Wsparcie JST dla NGO

Jak wynika z badania, wiele organizacji boryka się z problemami finansowymi, organizacyjnymi, kadrowymi i administracyjnymi. Organizacje pozarządowe zwykle oczekują konkretnej pomocy ze strony instytucji i jednostek samorządu terytorialnego (JST). Najbardziej pożądane przez nie jest więc wsparcie w zakresie finansów, ale też uproszenie procedur biurokratycznych.

Jednostki samorządu terytorialnego przeważnie mają w swoich budżetach środki przeznaczone na realizację celów publicznych przez trzeci sektor i przekazują dotacje organizacjom rokrocznie. W 2021 r. było to łącznie 217,9 mln zł. Największe środki popłynęły z miast na prawach powiatu – 112,2 mln zł. Samorządy gminne natomiast przekazały organizacjom łącznie 63,0 mln zł, w tym ponad połowę (32,8 mln zł) gminy miejsko-wiejskie, 24,0 mln zł gminy wiejskie, a 6,2 mln zł gminy miejskie.

Z kolei powiaty ziemskie wsparły organizacje pozarządowe środkami w wysokości 17,6 mln zł. Wsparcia udzieliło 16 powiatów ziemskich, 153 gminy (bez miast na prawach powiatu) oraz wszystkie miasta na prawach powiatu. Samorząd Województwa Małopolskiego przekazał organizacjom pozarządowym i innym podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego na realizację zadań publicznych kwotę 25,2 mln zł w 2021 r.

Zapraszamy do zapoznania się z raportem.