Małopolskie Obserwatorium
Rozwoju Regionalnego

Jak wynika z przeprowadzonego badania, jedynie 7% gmin nie łączy zmian w dochodach własnych z epidemią COVID-19, a 49% dostrzega bezpośrednie powiązania. Lokalne, gminne działania antykryzysowe („Tarcze antykryzysowe”) uruchomiło 81% gmin, przeznaczając na ten cel od 2 tys. zł do 73 mln zł. Zdaniem 89% respondentów, pandemia Covid-19 będzie kształtowała dochody własne gmin w 2021 roku.

Badanie pt. „Finanse gmin województwa małopolskiego w obliczu pandemii Covid-19” zostało przeprowadzone na przełomie września i października 2020 roku za pomocą ankiety internetowej (CAWI), która została skierowana do wszystkich 182 gmin województwa małopolskiego.

Wyniki badania zgrupowano w dwa zbiory:

• według rodzaju gmin: gminy wiejskie (120 gmin), gminy miejsko-wiejskie (48 gmin), gminy miejskie (11 miast) i miasta na prawach powiatu wyłączone ze zbioru gmin miejskich (3 miasta);
• według zamożności gmin – do wyznaczenia klas zamożności posłużono się dochodami własnymi gminy w przeliczeniu na mieszkańca.

W przypadku województwa małopolskiego wskaźnik ten przyjmował wartości w granicach od 724,18 zł (gmina Radgoszcz) do 4947,30 zł (miasto Kraków). Zbiór wszystkich wartości wskaźników dla gmin został podzielony na 4 równoliczne klasy (liczące po 45 lub 46 gmin) za pomocą wyliczonych z tego zbioru kwartyli:

• klasa A (pierwsza klasa zamożności) – gminy o dochodzie własnym na mieszkańca niższym niż kwartyl 1, mający wartość 1218,74 zł,
• klasa B – gminy o dochodach wyższych od kwartyla 1, lecz niższych od kwartyla 2, czyli mediany, wynoszącej 1519,57 zł,
• klasa C – gminy o dochodach własnym na mieszkańca leżących w przedziale wyznaczonym medianą i kwartylem 3 o wartości 2137,13 zł,
• powyżej tej wartości zebrane są gminy zaliczone do umownej klasy D.

Ponad połowa gmin (65%) spodziewa się spadku dochodów budżetowych w 2020 roku, równocześnie ok. 27% gmin spodziewa się wzrostu dochodów. Szacunkowa wartość spadku dochodu w części gmin wyniesie ok. 628 mln zł (± 2,5%), przy jednoczesnym wzroście w niektórych pozostałych gminach o 479 mln zł (± 0,6%).

Tabela 1. Szacunkowa wielkość wzrostu lub spadku dochodu w 2020 r. w porównaniu z 2019 r. według klas zamożności gmin

Źródło: opracowanie własne

Gotowość do dodatkowego zadłużenia celem zachowania płynności finansowej w 2020 roku wyraziło 36% gmin. Spadku dochodów własnych spodziewa się w 2020 roku 71% gmin, a wzrostu – 5% gmin. Zmniejszenie dochodów własnych w gminach deklarujących spadek wyniesie ok. 720 mln zł (± 0,4%), natomiast wzrost w części pozostałych – ok. 60 mln zł (± 1,7%).

Aż 86% respondentów uważa, że w 2020 roku wielkość udziału gminy w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) stanowiącym jedno z głównych źródeł zasilania dochodów własnych jest zagrożona. Spadków z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT) spodziewa się 51%, a z tytułów opłat i podatków lokalnych – 46% gmin. Ograniczeń w dochodach w 2021 roku z tytułu udziału w podatku PIT spodziewa się 72% gmin, z tytułu udziału w podatku CIT – 47%, a z opłat i podatków lokalnych – 37% respondentów.

Plany wydatków bieżących w 2020 roku zamierza zmienić 67% przebadanych gmin, a wydatków inwestycyjnych – tylko 27% gmin. 56% respondentów wskazało, że w 2020 roku ograniczy wydatki bieżące, a 11%, że w związku z pandemią przewidują wzrost wydatków bieżących. Wartość wydatków bieżących gmin w 2020 roku będzie mniejsza o ok. 209 mln zł, podczas gdy wydatki majątkowe gmin w 2020 roku w stosunku do pierwotnych planów budżetowych na 2020 rok wzrosną o ok. 76 mln zł.

Wykres 1. Szacunkowa zmiana wydatków budżetowych w podziale na wydatki bieżące oraz majątkowe w gminie w 2020 r. w odniesieniu do planu na 2020 r.

Źródło: opracowanie własne

Ograniczanie wydatków bieżących oraz majątkowych jest ściśle skorelowane z prognozowanym zmniejszeniem dochodów ogółem. Najczęściej wzrost bieżących wydatków budżetowych w 2020 roku wskazywano w takich działach jak: „pomoc społeczna” (43%) oraz „oświata i wychowanie” (38%), natomiast jeśli chodzi o wydatki inwestycyjne budżetowe w 2020 r., to najczęściej wzrost wskazywano w takich działach jak: „gospodarka komunalna i ochrona środowiska” (14%) oraz „oświata i wychowanie” (12%).

Warto podkreślić, że niemal wszystkie gminy, przygotowując założenia budżetowe na 2021 rok, zakładały wydatki związane z pandemią: 74% – wyłącznie wydatki bieżące, 3% – wyłącznie wydatki majątkowe. 15% gmin zakłada zarówno bieżące, jak i majątkowe wydatki związane z pandemią.

Zapraszamy do zapoznania się z pełną treścią raportu.