Raport o edukacji – analiza pod kątem nowego programu unijnego
Najnowszy raport Małopolskiego Obserwatorium Rozwoju Regionalnego jest szeroką analizą systemu edukacji w Małopolsce ze szczególnym uwzględnieniem takich zagadnień jak stan infrastruktury placówek oświatowych, ich potrzeby, stopień innowacyjności w procesie kształcenia, przygotowanie do edukacji włączającej (inkluzyjnej), wpływ pandemii COVID-19 na oświatę.
Wnioski przedstawione w raporcie pochodzą z badań realizowanych na podstawie analizy danych statystycznych pochodzących z Systemu Informacji Oświatowej za pośrednictwem Kuratorium Oświaty w Krakowie, ankiety skierowanej do jednostek prowadzących placówki edukacyjne w Małopolsce oraz ankiety prowadzonej z dyrektorami tych placówek.
Raport stanowi punkt wyjścia do ukierunkowywania dofinansowania systemu oświaty w kontekście tworzenia zapisów Programu Regionalnego Fundusze Europejskie dla Małopolski na lata 2021–2027.
W Małopolsce funkcjonuje 4130 placówek prowadzących kształcenie na etapie przedszkolnym, podstawowym i ponadpodstawowym. Wśród nich aż 2 720, a więc 66%, stanowią podmioty, dla których organami prowadzącymi są jednostki samorządu terytorialnego (JST). W placówkach prowadzonych przez JST kształci się 480 264 uczniów, co stanowi ok. 81% liczby uczniów wszystkich tego typu placówek.
Stan infrastruktury placówek oświatowych i ich potrzeby
W ostatnich 5 latach 81% placówek oświatowych skorzystało z dodatkowych środków (m.in. funduszy europejskich, środków z konkursów, grantów, darowizn etc.). Najrzadziej z dodatkowych środków korzystały przedszkola, ze względu na brak adekwatnych ofert wsparcia. Głównym źródłem dofinansowania działań był Program Regionalny Województwa Małopolskiego na lata 2014–2020, z którego skorzystały zwłaszcza szkoły zawodowe. Popularnym źródłem finansowania działań w edukacji są także inne programy współfinansowane przez Unię Europejską oraz środki z budżetu państwa niewchodzące w skład z subwencji oświatowej.
Pieniądze z tych źródeł, w zależności od rodzaju placówki, najczęściej wydawane były na zakup pomocy dydaktycznych i książek, poprawę infrastruktury budynku oraz zajęcia, wyjazdy i nagrody dla uczniów.
Około 70% dyrektorów szkół stwierdziło, że wydatki ponoszone w poszczególnych kategoriach były ukierunkowane na potrzeby uczniów z niepełnosprawnościami.
Tabela 1. Czy wydatki poniesione w wybranych kategoriach były także ukierunkowane na potrzeby uczniów z niepełnosprawnościami? (skala kolorów została zastosowana do poszczególnych kolumn)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników ankiety z dyrektorami placówek oświatowych.
Stopień innowacyjności w procesie kształcenia
W 88% badanych placówek zadeklarowano, że w ciągu ostatnich 3 lat podejmowano działania innowacyjne. Najwięcej przeczących odpowiedzi w tym zakresie udzielili przedstawiciele szkół zawodowych oraz liceów ogólnokształcących. Najpopularniejszymi formami innowacji były innowacje programowe (55%) i metodyczne (51%). Z kolei w zakresie dziedziny innowacji do najpopularniejszych należały innowacje: językowe (49%), czytelnicze (43%) oraz ekologiczno-przyrodnicze (40%).
Szkoły specjalne częściej realizowały innowacje artystyczne, sportowe oraz ekologiczno-przyrodnicze. Realizacja innowacji językowych, czytelniczych, jak również matematyczno-informatycznych była wskazywana w przypadku szkól specjalnych rzadziej w porównaniu do innych grup respondentów.
Głównymi efektami realizowanych przez placówki innowacji było poszerzenie wiedzy uczniów (89%) oraz odkrycie przez nich nowych zainteresowań (78%). Szkoły specjalne częściej niż inne placówki wskazywały również na osiągnięcie celu w postaci poprawy kondycji fizycznej uczniów.
Przygotowanie placówek do edukacji włączającej (inkluzyjnej)
Edukacja włączająca (inkluzyjna) stanowi obecnie jedno z podstawowych wyzwań w kontekście przeobrażeń systemu oświaty. Edukacja włączająca, nazywana także pedagogiką inkluzyjną, to koncepcja kształcenia dzieci niezależnie od ich stanu zdrowia, sprawności, możliwości intelektualnych etc. Ten punkt widzenia uwypukla podejście opierające się na dostosowywaniu kształcenia do indywidualnych potrzeb i możliwości każdego ucznia. W inkluzyjnym modelu edukacji to system oświaty zmienia swój tryb organizacji i działania w zależności od potrzeb ucznia, a nie na odwrót.
Jak wynika z badania, niemal 70% uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, powiązanymi głównie z niepełnosprawnościami, kształciło się w roku szkolnym 2019/2020 w placówkach ogólnodostępnych (dane SIO). Z kolei wyniki ankiety z dyrektorami szkół pokazują, że w niemal 80% ogólnodostępnych placówek w roku szkolnym 2020/2021 kształcili się uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Kolejną liczną grupę stanowią uczniowie posiadający opinię poradni psychologiczno-pedagogicznych dotyczącą specyficznych trudności w uczeniu się oraz szczególnie zdolni (71% placówek ogólnodostępnych z tym typem uczniów).
Dyrektorzy placówek dobrze ocenili przygotowanie kadry nauczycieli do pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Zdecydowanie najwyższą średnią ocen uzyskano w przypadku szkół specjalnych, jak również hybrydowych. Z kolei najniższych ocen dokonali dyrektorzy liceów ogólnokształcących oraz szkół zawodowych.
Placówki zatrudniają specjalistów do pracy z uczniami ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi. W odniesieniu do ogółu placówek najwięcej z nich zatrudnia logopedę (84%), pedagoga szkolnego (72%) oraz oligofrenopedagoga (69%), zajmującego się pedagogiką osób z niepełnosprawnością intelektualną.
Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mogą korzystać z różnych form wsparcia oferowanych im w placówkach oświatowych. Dane z SIO dotyczące wszystkich specjalnych potrzeb edukacyjnych, wskazują, że w roku szkolnym 2019/2020 najliczniejszą grupą takich rodzajów pomocy były porady i konsultacje, z których skorzystało ponad 46 tys. dzieci. Na kolejnych miejscach uplasowały się zajęcia rozwijające uzdolnienia oraz dydaktyczno-wyrównawcze. Placówki udzielają też wsparcia rodzicom dzieci ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi.
Wykres 1. Jak ocenia Pan/Pani przygotowanie nauczycieli placówki do pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników ankiety z dyrektorami placówek oświatowych.
Wpływ pandemii COVID-19 na edukację
Większość, bo 59% dyrektorów szkół stwierdziła, że ich placówka doświadczyła istotnych trudności w funkcjonowaniu w czasie pandemii. Trudności te były rzadziej wskazywane przez przedszkola (46%) oraz licea ogólnokształcące (53%). Najważniejszymi problemami, z którymi musiały zmierzyć się placówki, był brak wystarczającej liczby sprzętu oraz właściwego oprogramowania do organizacji i prowadzenia nauki zdalnej. Jednocześnie w prawie 1/5 przypadków problemów tych nie udało się rozwiązać.
W 75% przedszkoli wskazano brak właściwego oprogramowania do prowadzenia nauki zdalnej. W 39% szkół zawodowych, w porównaniu do innych grup respondentów, duży problem stanowiło ustalanie planu zajęć. W odniesieniu do specyfiki placówki można zauważyć, że szkoły specjalne częściej doświadczały trudności związanych z dostępnością kadry nauczycielskiej. Dla 76% respondentów nauka w systemie zdalnym bądź hybrydowym miała negatywny wpływ na efektywność pracy większości uczniów. Najwięcej odpowiedzi „nie miała wpływu” udzielili przedstawiciele przedszkoli (49%) oraz szkół specjalnych (31%).
Więcej informacji, danych i wniosków w opracowaniu: Analiza w obszarze edukacji na potrzeby Programu Regionalnego Fundusze Europejskie dla Małopolski na lata 2021-2027
